Gemeenten kunnen via hun huisvestingsverordening verschillende vergunningen verplicht stellen om het gebruik van woonruimte te reguleren. Voorbeelden zijn de omzettingsvergunning, de woningvormingsvergunning en de splitsingsvergunning. Deze vergunningplichten moeten zorgen voor een evenwichtige verdeling van woonruimte, het waarborgen van veiligheid en leefbaarheid en het voorkomen van bijvoorbeeld overbewoning of ongeoorloofde verhuur.

De regels voor kamerverhuur en woningdelen verschillen per gemeente. Meestal is een vergunning vereist wanneer u kamers verhuurt aan meer dan een bepaald aantal personen. In Amsterdam geldt bijvoorbeeld een vergunningsplicht wanneer u kamers verhuurt aan meer dan drie bewoners die geen gezin vormen. Controleer daarom altijd welke specifieke regels en vergunningseisen in uw eigen gemeente van toepassing zijn.

Bij overtreding van huisvestingsregels kan de gemeente handhavend optreden, bijvoorbeeld met een last onder dwangsom of een bestuurlijke boete. Dit gebeurt vaak bij illegale kamerverhuur, overschrijding van het toegestane aantal bewoners of gebruik van een woning voor niet-toegestane doeleinden. Tegen een handhavingsbesluit staan altijd rechtsmiddelen open: zowel huurders als verhuurders kunnen bezwaar maken en daarna eventueel beroep instellen.

Als u een dergelijke besluit van de gemeente heeft ontvangen, staat vaak in het besluit welke stappen u kunt ondernemen. Doorgaans zijn er drie opties: de overtreding beëindigen, de situatie legaliseren (door middel van een vergunning) of bezwaar aantekenen tegen de last. Bij die laatste optie volgt dus een procedure waarin u de last kunt aanvechten. Snel handelen is van belang, omdat bezwaar binnen een termijn van 6 weken moet worden aangetekend.

Indien er sprake is van verhuur in strijd met de Huisvestingswet, kan de gemeente u met een last onder bestuursdwang ertoe bewegen de overtreding te beëindigen. Het is dan mogelijk dat u gedwongen wordt een bewoner uit te zetten teneinde de overtreding te beëindigen.

Een huisvestingsvergunning is doorgaans vereist wanneer de woning valt onder de schaarsteregels van de gemeente, zoals bij sociale huurwoningen of bepaalde middenhuurwoningen. Met deze vergunningen willen gemeenten een eerlijke verdeling van woonruimte bevorderen. Vaak gelden voorwaarden zoals een inkomensgrens en inschrijving als woningzoekende. Huren zonder huisvestingsvergunning, wanneer die verplicht is, is niet toegestaan.